Położenie geograficzne Płaskowyżu Głubczyckiego sprzyjało wczesnemu osadnictwu, zarówno w czasach prehistorycznych jak i we wczesnym średniowieczu. Głubczyce były najdalej wysuniętym na północ ośrodkiem komunikacyjnym Moraw, odległym od granicy księstwa opolskiego o około 7 km. Przebiegały tędy najważniejsze śląskie szlaki handlowe, z południa na północ i ze wschodu na zachód.

Na prawym, bagnistym brzegu Psiny, tak zwanym Dolnym Przedmieściu, stał stary gród z drewna świerkowego Glubcicih, otoczony niewidoczną z większej odległości fosą i połączony z otoczeniem groblą. W pobliżu grodu znajdowała się książęca komora celna wzmiankowana w 1224 r., w której pobierano cło i opłaty mostowe (tak zwany Most Chlebowy)

Naprzeciwko tego, być może kasztelańskiego, grodu stał mały kościół i zapewne istniała także mała osada ─ podgrodzie, która dała początek późniejszemu miastu Głubczyce. Była to prawdopodobnie osada o charakterze rolniczo- rzemieślniczym. Obok wspomnianego, zapewne drewnianego, małego kościółka, czeska królowa Kunegunda wzniosła hospicjum p.w. św. Jana Ewangelisty. Następnym etapem osadnictwa było przybycie w XII w. osadników flamandzkich, którzy przyczynili się do powstania osady targowo-rzemieślniczo-rolniczej położonej po drugiej stronie rzeki Psiny (na jej lewym brzegu), na terenie nieznacznie wznoszącym się ku górze. Najprawdopodobniej na początku XIII wieku osada przekształciła się w miasto, które miało prawo w dużej mierze oparte na prawie flamandzkim. Nadanie praw miejskich Głubczycom nastąpiło na pewno przed 1253 r. Zarys miasta wyznaczał ciąg pierwotnych obwarowań miejskich złożonych z wału, fosy i palisady, które powstały w drugiej ćwierci XIII w. Począwszy od południowego wschodu na zachód system ten wspomagało rozlewisko Psiny i bagna. W tym też czasie kształtowały się oba podgrodzia, dolne – wywodzące się z dawnego podgrodzia grodu drewnianego oraz górne – na północ od późniejszej Górnej Bramy.

W 1275 r. król Otokar II potwierdził stare prawa miejskie i nadał miastu Głubczyce nowe prawo, które nazwano prawem głubczyckim. Nadany stan prawny przyspieszył rozpoczętą w trzeciej ćwierci XIII w. budowę kamiennych obwarowań miasta.

W latach 1365-1506 Głubczyce, posiadające zamek na terenie miasta, były stolicą księstwa głubczyckiego .

Wiek XV był dla Głubczyc niekorzystny. 25.11.1436 r. książę raciborski Mikołaj napadł i splądrował miasto. To pierwsze zdobycie miasta mogło być bezpośrednim powodem do podjęcia przez mieszczan działań o naprawie i ewentualnej modernizacji obwarowań.

W 1476 r. wielki pożar zniszczył całe Głubczyce (pozostały jedynie kościół, szkoła, joannicki Dwór Krzyżowy i kilka domów). W latach 1481 i 1603 miały miejsce ponowne pożary . Występowały one w krótkich odstępach czasu i zniszczyły drewniane elementy obwarowań (dachy bram miejskich i baszt, pomosty bojowe, itp.)

Przed 1627 r. (podczas wojny trzydziestoletniej 1618-1648) miasto zabezpieczono szańcami. Ich budowa spowodowała zmianę terenu bezpośrednio przyległego do murów miejskich oraz zniszczyła część przedmieść Górnego i Dolnego.

Obwód murów obronnych w Głubczycach miał zarys nieregularnego owalu przypominającego kształtem równoboczny trójkąt o łącznej powierzchni około 90 wężysk kwadratowych co pozwala umiejscowić ten gród pośród największych średniowiecznych miast Opolszczyzny.

Czas budowy murów lub ich poszczególnych odcinków nie jest znany, ponieważ brakuje dokumentów związanych z budową. Najwcześniej, bo w 1282 r. w dokumencie ugody pomiędzy mieszczanami Głubczyc (Książę Mikołaj I) i joannitami z Grobnik (Hermann fon Hohenlore Wielki Mistrz Zakonu Joannitów na Morawach i Śląsku) pierwszy raz wymieniono mur miejski, w którym zezwolono joannitom przebić dwie furty (w pobliżu obiecanego im terenu pod budowę komandorii w Głubczycach ─ później terenu dawnego kościoła ewangelickiego). Przypuszczać można, że w tym czasie miasto było już obwarowane.

Prawdopodobnie na początku trzeciej ćwierci XIII w., gdy Ottokar II został królem, przystąpiono do budowy nowych, już murowanych, obwarowań miejskich, które zakończono przed 1282 r. Z dawnego zespołu obronnego zachowano palisadę i fosę, a mury z kamienia wzniesiono od podstaw.

W całym obwodzie kamiennego muru znajdowały się trzy bramy miejskie: Brama Górna (Nyska), Dolna (Opawska), Grobnicka (Klasztorna, Floriańska) z warownym przedbramiem oraz 19 baszt, w tym 7 o rzucie półkolistym i 12 o ostrołukowym (jedyny taki kształt baszt w murach obronnych na terenie Polski). Największą ilość baszt, bo aż 9, posiadał odcinek murów pomiędzy Bramą Górną i Bramą Klasztorną. Pomiędzy bramami Klasztorną a Bramą Dolną znajdowały się 3 baszty. Natomiast najdłuższy z odcinków muru, między Bramą Dolną a Górną, liczył jedynie 7 baszt. Odległość dzieląca baszty na poszczególnych odcinkach muru zależała od czynników naturalnych. Południowa część miasta sąsiadowała z rozlewiskiem rzeki Psiny i terenem bagiennym, który rozciągał się do dzisiejszej ul. Niepodległości. Natomiast okolice Bramy Górnej aż do Bramy Grobnickiej to obszar o podłożu gliniastym, który w pobliżu miasta przecina wąski pas podmokłego terenu.

Mur jest jednorodny w swojej strukturze, wzniesiony z łupka iłowego, który pozyskano z kamieniołomów miejskiego majątku – wsi Królowe (12 km od Głubczyc).

Szerokość muru wynosiła 2-2,2 m. Jego wysokość, od wewnętrznej strony miasta (od poziomu ziemi do pomostu bojowego), 5 m, a dodanie do tego wysokości blanek – 1,8 m, daje nam łączną wysokość 9 m. Jest to typowa wysokość murów średniowiecznych.

Pierwotnie baszty miały stożkowy daszek kryty gontem, który znajdował się nad gankiem bojowym. Do ich wnętrza można było wejść z ganku bojowego. Taki otwór prowadzący do wnętrza baszty zachował się jeszcze w baszcie nr 1 (przy ul. Sienkiewicza). W murach każdej z baszt znajdowały się wąskie otwory strzelnicowe, których relikty przetrwały jedynie w basztach nr 1, 5 i 8.

W wieku XV lub na przełomie wieków XV i XVI baszty, które znajdowały się w odcinku murów od Bramy Klasztornej (Grobnickiej, Florianskiej) do baszty nr 16, przebudowano i powyższono. Baszty zwieńczono kopułą z wizerumnkiem półksiężyca na szczycie.

Wszystkie bramy prowadzące do miasta były tak zwanymi wieżami bramnymi, ponieważ przejazd znajdował się w jej dolnej kondygnacji. Brama Górna (Nyska) usytuowana w północnej części murów miejskich, w miejscu obecnej apteki Schmidta ( ul. Kościelna). w porównaniu z wieżami pozostałych bram miejskich, była wysoka, monumentalna i wielkością mogła konkurować z wieżami gotyckiego kościoła parafialnego, od których była nieco niższa. Brama miała ponadto drewniane okute metalem drzwi i bronę. W pomieszczeniu nad sienią przejazdową był magazyn prochu i mechanizm uruchamiający bronę. Ponad wjazdem do miasta umieszczono 2 herby, książęcy i miejski. Dolna Brama (Opawska) powstała w podobnym czasiej co jej poprzedniczka. Na przełomie wieków XV i XVI przebudowano ją. Górne kondygnacje miały ośmioboczny rzut i zwienśona była attyką. Ponad sienią przejazdową znajdowało się pomieszczenie – magazyn prochu. Na ścianie frontowej, nad sienią przejazdową znajdowały się 2 herby – książęcy i Głubczyc. Bramę Grobnicką (Klasztorną, Floriańską) wzniesiono nieco później, na przełomie wieków XIII i XIV, w sąsiedztwie klasztoru O.O Franciszkanów. Chroniła wjazd od strony Grobnik. Podobnie jak pozostałe była wysoka z przejazdem w dolej kondygnacji

Z zewnętrznej strony miasta wszystkie bramy umacniało dodatkowo przedbramie złożone z niedługiej szyi i dodatkowej wieży z przejazdem.

Zamek. Najprawdopodobniej w drugiej połowie XV w. książę głubczycki Mikołaj III wzniósł dla siebie rezydencję – zamek, którą nazywano zamkiem Lubschütz. Jak wskazują nieliczne zapisy, znajdował się on przy Górnej Bramie i przy kościele parafialnym, w miejscu obecnej plebani i Domu Rektora (Nauczyciela ─ przy ul. Kościelnej). Przyjąć zatem należy, że zamek książęcy znajdował się w obrębie murów miejskich i był tak zwanym zamkiem miejskim bez dodatkowego umocnienia do 1445 r.

Zewnętrzna strefa obronna. Poza murami miasta znajdował się dosyć wąski teren przedmurza. Od południa i południowego-wschodu miasto otoczone było bagnami i rozlewiskiem rzeki Psiny, której wody zasilały fosę miejską, chroniącą miasto od zachodu i północy . W XIV w. utworzono 2 stawy, które dodatkowo umocniły zewnętrzną strefę obronną miasta. Jeden ze stawów – Staw Praczek znajdował się od południowego-zachodu między basztą nr 15 i Bramą Grobnicką. Podzielony był groblą, na której znajdował się most. Wykorzystywał naturalny bieg rzeki, która wpływała do niego i wypływała na południe od Bramy Grobnickiej. Drugi staw – Klasztorny położony był od północno-wschodniej strony miasta. Rozpoczynał się na wysokości baszty nr 5 i kończył przy Bramie Grobnickiej. Staw Klasztorny, podobnie jak staw od południa, zasilany był naturalnie, wodami z potoku, który daleko za miastem wpływał do Psiny.

Wraz z rozwojem broni palnej stopniowo mury obronne traciły swoje zalety militarne. Z biegiem czasu stawy i fosy zarastały i stały sie siedliskiem wylengarni insektów. W XIX wieku, najwiecej po wielkim pożarze 5 maja 1854r., rozebrano miejskie bramy, by poszerzyć wiazd do miasta a w XX wieku na terenie rozlewiska rzeki założono planty.

Barbara Piechaczek